Από τα ήθη και έθιμα των Ποντίων και από τον λαϊκό τους πολιτισμό, ιδιαίτερο εθνογραφικό και δραματολογικό ενδιαφέρον παρουσιάζει το λαϊκό παραδοσιακό θέατρο, οι "μωμόγεροι". Το θέατρο αυτό έχει ρίζες παλιές, προχριστιανικές. Βασική ιδέα και σύμβολο τους είναι ο θάνατος και η ανάσταση ενός ήρωα ή θεού, που συμβολίζει το θάνατο και την αναγέννηση της φύσης. Γι' αυτό και οι περισσότερες σχετικές τελετουργίες τοποθετούνται γύρω στο χειμερινό ηλιοστάσιο (Δεκέμβριο - Ιανουάριο). Τον θίασο αυτό, πλαισίωνε ένα σοβαρό πειθαρχημένο σύνολο 12 ευσταλών νέων φουστανελοφόρων με περικεφαλαίες, μια ελληνοπρεπής χορευτική εμφάνιση. Γενικά όλη η παρουσίαση προδίδει μια διαρκή εθνική αντίσταση, μια προσδοκία για εθνεγερσία και ελευθερία του γένους. Ευνόητο λοιπόν ήταν να μη μπορεί να παρουσιαστεί σαν έθιμο από μόνο του, στον Τουρκοκρατούμενο Πόντο. Για το λόγο αυτό οι Πόντιοι το παρουσίαζαν μ' ένα λαογραφικό μανδύα μαζί με τους "μωμόγερους". Επίσης η παρουσίαση του εθίμου απαγορευόταν να γίνει έξω από το χωριό που διοργάνωνε τον θίασο. Έτσι λοιπόν ο χορός αυτός, ταυτόχρονα και σαν θεατρική παράσταση, έχει σχέση με την αναπαράσταση της εκστρατείας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, προς Ανατολάς. Όπως θα δείτε η όλη περιβολή των "κοτσιαμάνων", ο τρόπος και το ύφος του χορού, δείχνουν αρχέγονα στοιχεία: 1/ Πρώτα - πρώτα ο ρυθμός της μουσικής που παίζει το αγγείο ή η λύρα, είναι ρυθμός γρήγορος, κοφτός, πολεμικός. 2/ Η διάταξη της δωδεκαμελούς ομάδας είναι σε φάλαγγα, άλλοτε πυκνή ή αραιή, άλλοτε μονή, διπλή ή τριπλή (τρίτος ο αρχηγός). 3/ Η κίνηση των βημάτων της ομάδας, στο ρυθμό της μουσικής είναι ομοιόμορφη, άλλοτε γρήγορη ανάλαφρη σε πορεία, άλλοτε αργή κινητική σε επίθεση μάχης, άλλοτε προς τα πίσω, οπισθοχώρηση, αναδιάταξη και ξανά εμπρός, άλλοτε αλλαγή διάταξης σε σχήμα διπλό, τριπλό, συμπλεκόμενο και περιστρεφόμενο, όλα δε ανάλογα με τα παραγγέλματα του αρχηγού, ο οποίος είναι επικεφαλής του χορού. 4/ Τα παραγγέλματα του αρχηγού, δίδονται βροντόφωνα προς την φάλαγγα, τους εμψυχώνει και τους ενθαρρύνει και όλοι μαζί αλαλάζοντας ανεμίζουν την πολύχρωμη βέργα που κρατά ο καθένας, σαν τους σαρισοφόρους του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΙ ΜΕΛΩΝ ΘΙΑΣΟΥ
. ΑΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ- ΡΥΑΚΙΟ . ΚΟΖΑΝΗ Ο "Γέρον": Είναι σύζυγος της "Γραίας". Λέει κωμικές κουβέντες και μετά από κωμικό διάλογο και διαπληκτισμούς μαζί της, πέφτει κάτω αναίσθητος. Ακολουθεί κωμικοτραγικό μοιρολόι της "Γραίας" και η πρόσκληση του "Γιατρού" για να τον κάμει καλά. Μιλάει με την "Γραία" την κοινή Νεοελληνική, ενώ εκείνη μιλάει την ποντιακή διάλεκτο και έτσι δημιουργούνται αστείοι διάλογοι από παρεξήγηση.
Ο "Γιατρόν": Ένα από τα συνηθισμένα πρόσωπα των θιάσων. Εξετάζει τον νεκρό "Γέρον", τον ακροάζεται με ζουρνά, αντί για ακουστικό, στα διάφορα μέρη του σώματος του και στα απόκρυφα μέρη. Γιατρεύει την "Νύφεν", που λιποθυμάει ταραγμένη από την απαγωγή της και πληρώνεται από τον νοικοκύρη. Η "Γραία": Παρουσιάζεται σχεδόν πάντα με τον "Γέρον". Κρατάει ρόκα, κλαίει για τον "Γέρον" της που έχει λιποθυμήσει. Όταν έρχεται ο "Γιατρόν", κάνει μαζί του κωμικό διάλογο που φτάνει σε οξύτητα. Περπατάει "αγκαζέ" με τον "Γέρον" της, που την φιλά, ενώ εκείνη τον μαλώνει, στην συνέχεια πέφτει, χτυπάει και την περιποιείται ο "Γιατρόν". Ο "Διάβολον": Είναι βουβό πρόσωπο, αλλά πολύ ενεργητικό. Πειράζει θεατές και μέλη του θιάσου. Προπορεύεται στον όμιλο, μπαίνει στα σπίτια και τα ανασκαλεύει, χοροπηδάει, κάνει διάφορες αστείες κινήσεις και ενέργειες. Παροτρύνει και υποκινεί τα άλλα πρόσωπα και τους θεατές στο "κακό', στο "άσεμνο" και το κωμικό. Ειδοποιεί ότι έρχονται οι "μωμόγεροι", χτυπάει τις πόρτες για να ανοίξουν οι σπιτικοί. Χοροπηδώντας χώνεται παντού, ανακατεύει τα πάντα, ενοχλεί τους σπιτικούς. Οι "Νύφες": Οι δύο νύφες, οι οποίες προστατεύονται από τους "μωμόγερους", συμβολίζουν τον Ελληνισμό της διασποράς και τον Ελληνικό πολιτισμό. Γενικά, ο σκοπός των προσώπων και των παραστάσεων, άσχετα από την προέλευση τους, κατέληξε να είναι κυρίως ψυχαγωγικός. Ο τελετουργικός χαρακτήρας τους έχει ατονήσει και μόλις διαφαίνεται, λόγω της χρονικής σύνδεσης τους με το δωδεκαήμερο και τις ευχές των ημερών. Το περιεχόμενο κατά κανόνα είναι κωμικό, γι αυτό και οι συγγραφείς και οι Πόντιοι μελετητές, χαρακτηρίζουν τις παραστάσεις των "μωμόγερων" κωμωδία. Η κωμωδία όμως αυτή, παίρνει σε μερικές περιπτώσεις, κοινωνικές διαστάσεις και σατιρίζει την διαφθορά και την αυταρχικότητα των αρχόντων και την τυραννική συμπεριφορά εις βάρος των φτωχών και αδυνάτων ανθρώπων.
Δημοσιεύτηκε στις 15 Δεκεμβρίου, 2008
