ΠΕΛΛΑ ΣΤΟ ΠΕΡΑΣΜΑ ΤΩΝ ΑΙΩΝΩΝ
Οι ιστορικές μαρτυρίες για την Αρχαία Πέλλα πρωτεύουσα του Μακεδονικού κράτους από τις αρχές του 4ουαι.π.Χ και της ευρύτερης περιοχής της “Πελλαίας χώρας” είναι περιορισμένες. Έτσι η ιστορική φυσιογνωμία της αναπλάθεται μέσα από τις ανασκαφικές έρευνες που τα τελευταία χρόνια πραγματοποιούνται με έντονους ρυθμούς.
Η αρχαιολογική σκαπάνη αποκάλυψε προϊστορικούς οικισμούς της νεολιθικής εποχής, της εποχής του Χαλκού και του Σιδήρου στην ευρύτερη περιοχή γύρω από την Πέλλα που μαρτυρούν την ανθρώπινη παρουσία από τους Προϊστορικούς χρόνους. Τα παράλια του Θερμαϊκού κόλπου μεταξύ των ποταμών Αλιάκμονα και Αξιού όπου ήταν κτισμένη η Πέλλα αναφέρεται από ιστορικές πηγές ως Βοττιαία. Οι κάτοικοι της ήταν άποικοι από τη Κρήτη που εγκαταστάθηκαν εκεί το 1400π.Χ. τους οποίους εκτόπισαν αργότερα τον 6οαι π.Χ οι Μακεδόνες. Την εποχή αυτή άρχισαν να δημιουργούνται οι πρώτες πόλεις οι οποίες αργότερα τον 5οαι π.Χ αναπτύχθηκαν αποκτώντας διοικητική και οικονομική αυτοτέλεια. Κάθε πόλη είχε τη χώρα της όπως η Πέλλα την Πελλαία χώρα και οι κάτοικοί της έφεραν το όνομα Πελλαίοι.
ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
Η πρώτη αναφορά του ονόματος Πέλλα γίνεται από τον ιστορικό Ηρόδοτο τον 5οαι. πΧ και την τοποθετεί στη Αρχαία Βοττιαία κοντά στον Αξιό ποταμό στο μυχό του Θερμαϊκού κόλπου σύμφωνα με την γεωμορφολογία της περιοχής κατά την αρχαιότητα. Με το πέρασμα των χρόνων οι προσχώσεις των ποταμών Αξιού και Λουδία περιόρισαν τη θάλασσα ώστε σήμερα η Πέλλα από παραλιακή πόλη που ήταν στην αρχαιότητα απέχει 30χ.μ από τη θάλασσα.
Η Πέλλα δεν υπήρξε πρωτεύουσα του Μακεδονικού κράτους από την αρχή της ίδρυσής του. Ο γενάρχης της βασιλικής δυναστείας Περδίκκας ίδρυσε στα μέσα του 7ουαι π.Χ την πρώτη πρωτεύουσα τις Αιγές κοντά στα Πιέρια όρη.
ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ(500-323π.Χ)
Όταν ύστερα από μερικούς αιώνες, η Μακεδονία άρχισε να βγαίνει από την απομόνωση και να εισέρχεται στο ιστορικό προσκήνιο, λόγοι στρατηγικής επέβαλαν την αλλαγή της θέσης της πρωτεύουσας.
Ο Αρχέλαος μεγάλος νεωτεριστής, φρόντισε για την αναδιοργάνωση της διοίκησης, καθώς και την οργάνωση του στρατού και του στόλου. Κατά τη βασιλεία του, η οποία υπήρξε περίοδος ειρήνης και δημιουργικού έργου, η Μακεδονία γνώρισε μεγάλη ευημερία. Ο Αρχέλαος φρόντισε να καλλιεργήσει ειρηνικές σχέσεις με τους Έλληνες της νότιας Ελλάδας και κάλεσε στην αυλή του μεγάλες φυσιογνωμίες του πνεύματος και της τέχνης μεταξύ των οποίων ήταν οι τραγικοί ποιητές Ευριπίδης, Αγάθων, ο ζωγράφος Ζεύξις ,ο μουσικός Τιμόθεος , ο επικός ποιητής Χοίριλος κ.ά.
Ο Αρχέλαος έκτισε στην Πέλλα υπέρλαμπρο Ανάκτορο που το διακόσμησε ο Ζεύξις, ο μεγαλύτερος ζωγράφος της εποχής.
Με το βίαιο θάνατο του Αρχέλαου η ανάπτυξη του κράτους ανακόπτεται. Το μεγάλο του έργο συνεχίζεται, μετά από μερικές δεκαετίες από τοΦίλιππο Β΄(360-336π.Χ.) Η προσπάθεια του Φιλίππου δεν περιορίστηκε μόνο στην εσωτερική ανάπτυξη, αλλά στράφηκε κυρίως στην επέκταση της πολιτικής δύναμης της Μακεδονίας. Συνεχίζοντας το έργο του Αρχέλαου κάλεσε στην αυλή του τους διασημότερους άνδρες του πνεύματος και της τέχνης, καθιστώντας την Πέλλα το κέντρο του Ελληνισμού που διαδέχθηκε την Αθήνα και τη Σπάρτη. Με τη θέληση και το έργο του οδήγησε σε νέους δρόμους την ιστορία του κόσμου καθώς με την ένωση των ελληνικών πόλεων θεωρείται πατέρας της ευρωπαϊκής ιδέας.
Η μεγαλύτερη προσφορά του Φιλίππου, όχι μόνο στη Μακεδονία αλλά και στην ανθρωπότητα ολόκληρη, υπήρξε το ότι κάλεσε ως παιδαγωγό και δάσκαλο του Αλέξανδρου το μεγάλο φιλόσοφο Αριστοτέλη.
Στα χρόνια αυτά η Πέλλα φθάνει σε πλήρη ακμή. Η ακτινοβολία της εξαπλώνεται σε ολόκληρο τον τότε γνωστό κόσμο με τις κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Η καταπληκτικότερη μορφή που επηρέασε πιο πολύ από κάθε άλλη προσωπικότητα την πορεία του κόσμου.
ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ 323 -168π.Χ.
Μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλέξανδρου η εποχή αυτή μέχρι τη Ρωμαιοκρατία 146 ή 31 π.Χ ονομάζεται Ελληνιστική ή Αλεξανδρινή εποχή. Στο απέραντο βασίλειο που άφησε πίσω του η Μακεδονία με πρωτεύουσα την Πέλλα παραμένει η κοιτίδα των παραδόσεων και η μητέρα γη της επιστροφής των βετεράνων που έκτισαν και δημιούργησαν όλα αυτά τα θαυμαστά έργα τα οποία αποκαλύπτει η αρχαιολογική σκαπάνη. Ξεσπούν ατέλειωτες διαμάχες μεταξύ των διεκδικητών του θρόνου για πολλές δεκαετίες οι οποίες σταμάτησαν με την άνοδο του Αντίγονου Γονατά (276-239π.Χ,) και την εγκαθίδρυση της δυναστείας του. Σε όλη την Ελληνιστική εποχή η Μακεδονία υπήρξε ο ρυθμιστής των πολιτικών πραγμάτων στην Ελλάδα και η πρωτεύουσά της που γνώρισε τη δόξα μιας κοσμοκρατορίας ένα πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο, με πλούσια παραγωγική και εμπορική δραστηριότητα, μέχρι την κατάκτηση της Μακεδονίας από τους Ρωμαίους το 168π.Χμετά την ήττα στη μάχη της Πύδνας του τελευταίου βασιλιά Περσέα.
ΡΩΜΑΪΚΗ -ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΕΠΟΧΗ(168 π.Χ. – 1453 )
Η κατάκτηση της Πέλλας από τους Ρωμαίους το 168 π.Χ, οι οποίοι την έπληξαν απογυμνώνοντας την από τον πλούτο της, δε σταμάτησε τη ζωής της, ούτε και μετά το 148π.Χ όταν πρωτεύουσα της Μακεδονίας ορίστηκε πλέον η Θεσσαλονίκη. Στο τέλος όμως της δεύτερης δεκαετίας του 1ουαι.π.Χ. δεν υπάρχει οργανωμένη πόλη. Αιτίες είναι ένας μεγάλος σεισμός και οι επιδρομές των βόρειων γειτόνων.
Το 30π.Χ ιδρύεται η Ρωμαϊκή Πέλλα από τον πρώτο Ρωμαίο αυτοκράτορα τον Οκταβιανό Αύγουστο ανατολικά της σημερινής Νέας Πέλλας γύρω από μια πλούσια πηγή νερού που ακόμα και σήμερα η παράδοση αποκαλεί “Λουτράτου Μεγάλου Αλεξάνδρου”.
Τη Ρωμαϊκή Πέλλα διέσχιζε η αρχαία Εγνατία οδός που ένωνε την Ανατολή και τη Δύση με 800χλμ διαδρομή. Η θέση της ρωμαϊκής αποικίας επιλέχτηκε για τους ίδιους λόγους που η Πέλλα έγινε στις αρχές του 4ουαι. π.Χ πρωτεύουσα του Μακεδονικού κράτους, λόγω της στρατηγικής της θέσης. Η Colonia Pellensis ήPella αν και έκοβε δικό της νόμισμα και απέκτησε πολιτικό και οικονομικό χαρακτήρα, δεν απέκτησε την ακτινοβολία της Αρχαίας Πρωτεύουσας.
Η Ρωμαϊκή Πέλλα στο τέλος του 3ουαι μ.Χ μετά τις επιδρομές των Ερούλων και των Γότθων αναδιοργανώνεται από τον Διοκλητιανό, περιορίζεται στο βόρειο τμήμα της και μετονομάζεται σε Διοκλητιανούπολη, όπως μας πληροφορούν τα οδοιπορικά της Εγνατίας Οδού και ο τίτλος των Επισκόπων της. Ακμάζει ιδιαίτερα κατά τα παλαιοχριστιανικά χρόνια, όπως διαπιστώνεται από την επισκοπική βασιλική εκκλησία που αποκαλύφθηκε. Η Πέλλα παρά τα ολέθρια αποτελέσματα βαρβαρικών επιδρομών παρουσιάζει μια τελευταία αναλαμπή τον 6οαι. Κατά τον 7οαι έλλειψη κάθε αναφοράς για την Πέλλα οδηγούν στο συμπέρασμα ότι πλέον δεν υπάρχει οργανωμένος οικισμός.
Το όνομα της Πέλλας σε πολλές γραπτές αναφορές από τον 9οαι και μετά ταυτίζεται με το Σλάνιτσα που είναι έδρα επισκοπής. Η ύπαρξη ευημερούσας πόλης αποκαλύπτεται από τα νομίσματα και από άλλα ανασκαφικά ευρήματα. Η επισκοπή της Σλάνιτσας- Πέλλας μετά την Τουρκοκρατία συγχωνεύεται με την επισκοπή Βοδενών-Εδεσσας. Αυτός ο διπλός τίτλος ήταν σε χρήση μέχρι τις αρχές του 20ουαι.
ΝΕΟΤΕΡΑ ΧΡΟΝΙΑ 1453-ΣΗΜΕΡΑ
Κατά την περίοδο της αιχμαλωσίας βόρεια της αρχαίας Πέλλας όπου βρίσκεται σήμερα το Δημοτικό διαμέρισμα της Πέλλας αναπτύσσεται οικισμός που φέρει το όνομα Άγιοι Απόστολοι. Στον οικισμό αυτό κατοικούσαν κάποιες οικογένειες Ελλήνων που εργάζονταν ως κολίγοι στον Τούρκο διοικητή, διατηρώντας κάποια δικαιώματα, όπως να εκλέγουν δημογέροντες και να ασκούν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα. Αυτό πιστοποιείται καιαπό την εκκλησία των Αγ. Αποστόλων που κτίστηκε το 1867 και σώζεται μέχρι σήμερα. Τα μετέπειτα χρόνια με τις πολλαπλές αλλαγές της εξουσίας οι κάτοικοι της Πέλλας καθώς και όλων των διαμερισμάτων έμειναν και υποστήριξαν τον τόπο τους ακόμα και με τη ζωή τους, μέχρι την απελευθέρωση της Μακεδονίας στις αρχές του περασμένου αιώνατο1912.
Κατά την περίοδο του μεσοπολέμου το 1922 η περιοχή διαμόρφωσε τη σημερινή της φυσιογνωμία μέσα από τις μετακινήσεις των πληθυσμών. Πρόσφυγες από την Ανατολική Θράκη, τον Πόντο τη Μ. Ασία και την Αν. Ρωμυλία εγκαταστάθηκαν δημιουργώντας ένα πολυπολιτισμικό σύνολο ανθρώπων που μέχρι σήμερα συνυπάρχει και δημιουργεί.
Το 1936 αποκαθίσταται το ιστορικό όνομα της Πέλλας και το 1989 καταγράφεται ως Δήμος.
Από το 1999 με το σχέδιο Καποδίστρια συνενώθηκε με τις κοινότητες: Νέα Πέλλα, Δυτικό, Ραχώνα-Λειβαδίτσα, Αγροσυκιά και Άθυρα σε ενιαίο Δήμο με το όνομα Πέλλα.
